Παραδόσεις - Μύθοι

Τοπικοί αγώνες Στυμφαλίων

«Εκτός όμως των πανελληνίων αγώνων ετέλουν και τοπικούς αγώνας ιδίους εκάστη πόλις εις τους οποίους εξησκούντο και εδοκιμάζοντο οι μέλλοντες ν' αγωνισθώσιν εις τους πανελληνίους. Δια των αγώνων τούτων οι πρόγονοι ημών Έλληνες έφθασαν εις τοσούτον βαθμόν ανδρείας ώστε εγένοντο ο μάλλον περίδοξος λαός της αρχαιότητος, και διετήρησαν επί μακρόν την ελευθερίαν, εφ' όσον δια των αγώνων εξήσκουν τα σώματα αυτών. Πόσον λαμπρόν θα ήτο αν και ημείς εμιμούμεθα τους προγόνους, και ετέλει αγώνας έκαστος Δήμος εις ους να λαμβάνωσι μέρος και οι κάτοικοι των γειτνιαζόντων Δήμων! Μόνον δια τοιούτων αγωνισμάτων κα­θίστανται ανδρείοι οι πολίται δυνάμενοι να χρησιμεύσωσιν εις την πατρίδα.

Τοπικούς αγώνας ετέλουν οι Στυμφάλιοι τους α) Τα Ηραία προς τιμήν τής Ήρας. β) Αγώνας αναμνηστικούς του φόνου των Στυμφαλίδων ορνίθων υπό του Ηρακλέους, γ) Τα Στυμφάλαια προς τιμήν τής Στυμφαλίας Αρτέμιδος, και δ) Από κοινού μετά των Φενεατών τα Έρμαια προς τιμήν του Ερμού. Εκτός τούτων και εις τους πανελληνίους αγώνας ελάμβανον μέρος. Ο Παυσανίας εν τοις Ηλιακοίς ποιούμενος λόγον περί τών ανδριάντων των Ολυμπιακών ους επεσκέφθη αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι είδε και τον ανδριάντα του Δρομέως του Στυμφαλίου όστις εις τον δόλιχον (δρόμον έν μακροτάτω σταδίω) ενίκησε δύο νίκας εις τα Ολύμπια, δύο εις τα Πύθια, τρεις εις τα Ίσθμια, και πέντε εις τα Νέμεα.

Περί του Δρομέως τούτου λέγεται και το εξής μέχρι της εποχής τούτου, οι μέλλοντες ν' αγωνισθώσιν προ ενός μηνός έπρεπε να έλθωσιν εις την Ήλιδα, όπου υπεβάλοντο εις τακτικήν δίαιταν, τρώγοντες ως μόνην τροφήν τυρόν νωπόν και γάλα, και απέχοντες εντελώς του κρέατος. Αφ' ότου όμως Δρομεύς ο Στυμφάλιος έφαγε κρέας και ενίκησε τας άνω νίκας, ήρχισαν εις το εξής να κάμνωσι χρήσιν και του κρέατος».

(Γαλάνη Α. Κωνσταντίνου του Στυμφάλιου, Η Στυμφαλία - Ιστορική μελέτη, Εν Άργει 1901. Επανέκδοση της Στυμφαλίας  Βιβλιοθήκης, Εκδ. «Καλαυρία»)

Μια περίεργη ιστορία έφθασε ως τις μέρες μας από προφορικές διηγήσεις των γερόντων της Αργολίδας -εμείς την μεταγράφουμε από γραπτή αναφορά του Κων/νου  Α. Γαλάνη του Στυμφάλιου, με θέμα τον ποταμό Eρασίνο.

Κάποιος πασάς της περιοχής της Στυμφαλίας είχε κάποτε έναν βοσκό στη δούλεψή του, του οποίου ο πατέρας έμενε δίπλα στις πηγές του ποταμού στην Αργολίδα. Ο «άπιστος» βοσκός αποκεφάλιζε κάθε φορά ένα πρόβατο το οποίο και έριχνε στο στόμιο του βαράθρου μέσω του οποίου κατέβαινε το νερό της λίμνης, το δε ρεύμα το παρέσυρε μέχρι τον ποταμό, απ' όπου ο πατέρας του το παρελάμβανε και το χρησιμοποιούσε για την τροφή του. Μετά από αρκετό καιρό ο εν λόγω πασάς βλέποντας το κοπάδι του να μειώνεται άρχισε ανακρίσεις και αφού ανακάλυψε αυτό που συνέβαινε έκοψε το κεφάλι του «άπιστου» βοσκού και το έριξε στη λίμνη. Αλλά το ρεύμα το παρέσυρε όπως ακριβώς και τα πρόβατα, και το έφερε στις πηγές του Ερασίνου όπου το παρέλαβε ο δυστυχής πατέρας του.

Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ο Ερασίνος ποταμός πηγάζει από τη λίμνη της Στυμφαλίας. Ο Σπύρος Κ. Μιχόπουλος αναφέρει με τη σειρά του, στο  Η λίμνη Στυμφαλία όπως την είδαν και την ζωγράφισαν οι ξένοι περιηγητές (περιοδικό Αίπυτος τ. 23-25, έτος Θ' 2001) ότι ο περιηγητής Ντόντγουελ σε συνοδευτικό κείμενο σε ένα από τα χαρακτικά του, κάνει λόγο για τον Ηρακλή και τις Στυμφαλίδες όρνιθες και περιγράφει τη μεγάλη καταβόθρα στη Γιδομάντρα (Απέλαυρον όρος) από όπου φεύγουν τα νερά τα οποία επανεμφανίζονται, όπως λέει, κοντά στο ’ργος και σχηματίζουν τον ποταμό Ερασίνο.

Τάς Στυμφαλίδας παρθένους

Από την προαναφερθείσα μελέτη του Στυμφάλιου κ. Γαλάνη μεταγράφουμε ένα απόσπασμα για τα κοινωνικά της εποχής του τέλους του 19ου αιώνα:

«Έν Στυμφαλία έβλεπέ τις άλλοτε τάς Στυμφαλίδας παρθένους ως ορεσιβίους νύμφας, ενώ σήμερον έκ τής υπερβολικής εργασίας εξέλιπεν ού μόνον ή καλλονή αλλά και τό ανάστημα. Είνε αίσχος είς άνδρας ν' άφήνωσι τάς γυναί­κας τά λεπτοφυή ταύτα και ωραία πλάσματα νά παραμορφώνται διά βαναύσων εργασιών και μεταβάλλωνται κατά τήν μορφήν είς γραίας».

«Και ενώ έστημεν προς στιγμήν ίνα απολαύσωμεν του μεγαλόπρεπους τούτου θεάματος και ακούσματος, ιδού γλυκύτατη φωνή άσματος ιδιορρύθμου ηκούσθη εκ του δάσους του έναντι ημών Ολιγύρτου. Τό άσμα τούτο ηκούετο τόσον θελκτικόν υπό τόν ψίθυρον των ελάτων, ώστε προς στιγμήν ενομίσαμεν ότι έχουσι δίκαιον οί Στυμφάλιοι λέγοντες ότι επί τών ορέων αυτών ζώσιν έτι καί σήμερον νύμφαι ορεσίβιοι, νεράιδαι κοινώς επικαλούμενοι. Έστημεν λοιπόν έτι περισσότερον ίνα ακούσωμεν τό άσμα τούτο όπερ ή πρωινή αύρα έφερε προς ημάς έν ποιά τινί ρυθμική κυμάνσει. Τό άσμα τούτο προήρχετο εκ του στόματος παρ­θένων του παρακειμένου χωρίου Λαύκας αίτινες ξυλευόμεναι επί του όρους ήδον συνάμα πάσαι ομού ως συνηθίζουσι. Μόνον οι ακούσαντες τας παρθένους της Λαύκας άδου­σας θα δικαιώσωσιν ημάς».

Ο θρύλος της Άρτεμης

Η δημιουργία της λίμνης κατά την αρχαιότητα είχε αποδοθεί στην αυστηρή θεά Άρτεμη. Θεωρούσαν ότι επειδή είχαν παραμελήσει τη λατρεία της, η θεά ζητούσε ανθρωποθυσίες και πως ένας κυνηγός που καταδίωκε ένα ελάφι ρίχτηκε κολυμπώντας ξοπίσω του στη λίμνη, μέχρις ότου εξαφανίστηκαν και οι δυο στην κατα­βόθρα και χάθηκαν για πάντα, οπότε αμέσως η λίμνη άδειασε εντελώς.

Οι ντόπιοι ακόμα και σήμερα λέγεται ότι πιστεύουν σε παρόμοιους θρύλους, και μιλούν για έναν αόρατο φράχτη νερού που κάποιο στοιχειό κρυμμένο στη σήραγγα του βουνού τον κρατάει κλειδωμένο με σιδερένιες αλυσίδες (από περιγραφή του Στάκελμπεργκ για τη Στυμφαλία στο Μιχόπουλος Κ. Σπύρος, «Η λίμνη Στυμφαλία όπως την είδαν και την ζωγράφισαν οι ξένοι περιηγητές»,  περ. Αίπυτος τ. 23-25, έτος Θ' 2001).

Παραδόσεις για το νερό

Στοιχείο σημαντικό που συνδέεται με θρύλους και ιστορίες είναι το στοιχείο του νερού. Το νερό, πηγή ζωής και κίνησης είναι υψίστης σημασίας για την διατήρηση της ζωής και την ανάπτυξη ενός τόπου, και αυτή η πρακτική σημασία του, του προσδίδει σημαντικές μαγικοθρησκευτικές -λατρευτικές ιδιότητες.

Στοιχειά σε πηγάδια

Τα πηγάδια, που έχουν μεγάλες υπόγειες δεξαμενές, έχουν, κατά την λαϊκή παράδοση, το στοιχειό τους, έναν κοντό συνήθως «αραπάκο, που βγαίνει και κάθεται στου πηγαδιού τα χείλια, και δεν πειράζει κανένα, ούτε μιλεί, μόνο αν περάση καμμιά κοπέλλα της κάνει νοήματα να πάη κοντά. Και αν πάη την περιποιείται και της δίνει πολλά δώρα. Αν πάλι δεν πάη, δεν τον μέλει, ούτε της δίνει τίποτε. Μόνο καμμιά φορά από τη φούρκα του για την καταφρόνια πέφτει μέσα στο πηγάδι. Γυρεύει όμως και να ξεγελάση όμορφα κορίτσια με παρακάλια και τάματα. Και λέγουν μάλιστα πως μερικές τις επλάνεσε με τα χαρίσματα του και τις εκατέβασε στο πηγάδι, τις έμπασε σε ωραιότατες κάμαρες, που είχαν πολύ λαμπρά και πλούσια πράματα, και αφού τις εκράτησε μια μέρα κι' έφαγαν κι' έπιαν καλά, τις έβγα­λε πάλι έξω από το πηγάδι (Αικ. Πολυμέρου-Καμηλάκη, 2001).

Τα στοιχειά της λίμνης του «Φονιά»

«Του Φονιά τη λίμνα την ώριζαν δυο στοιχειά, το ένα κατοικούσε κοντά στη Γκιόζα, το άλλο πέρα από τη Λυκούρια. Αυτά μάλλωναν συχνά μεταξύ τους, και στο ύστερο βγήκαν να παλέψουν σε μια θέση κοντά στην κορφή του Σαϊτά. Το ένα απ' αυτά, που έμενε στα δυτικά μέρη της λίμνας και ήταν πολύ πονηρότερο, εσκέφθη να ρίχνη στον εχτρό του τουλούπες από βοϊδινό ξύγκι, μα οι τουλούπες ακουμπούσαν απάνω του έπιαναν φω­τιά, και τόσο φοβερούς πόνους του έκαναν, που το ανάγκασαν να φύγη, και επειδή δεν είχε άλλο δρόμο έσκισε τα βουνά και μπήκε. Απ' αυτό το άνοιγμα χύθηκαν και τα νερά της λίμνας του Φονιά και από τότε ξεράθηκε» (Νικολάου Γ. Πολίτου, Παραδόσεις, τ. Α’, Αθήναι 1904, σ. 273, αρ. 494.1)